Turcabdin qritho b’qritho: Beth Nahle (Anhel)

İqritho d’Anhel hdo ma qıryawotho rabe d’Turcabdinyo. Kıtla makthabzabno catiqo ucatiro. Cal dkıtyo bnitho cal rişıd talo celoyo, hedora kito şalwone. Anhıl mıltho Suryoytoyo kıthyo me Beth Nahle, yacni bayn da şalwone. Işma bu turkoyo Yemişliyo. Bu makthabzabno mir li qrithathe, Beth Nahle, An nahal, Deburitho, Anşil, Anhel, u Enhil.

Bu şuroyo du doro da 6. bu tarix d’Dara kthiwoyo, u malkayda Anastas u Trayono uşırşayde Nıhloyo’yo. Bu kthowo hawxa kmitahke; Anastas uqadmoyo latwole nacime, hdo naqla zırle Anhıl, ukowe dayfo s’baqoro. U baqoro lokwewole nacime, calathe umalko ktolıb m’aloho dobe lu baqoro nacimo. Calathe ubaqoro kobele wacdo ida dwele nacimo gıdbeleyo. Bıthır me 2 ışne kwelın nacimo u kbile lu malko. Ukmirabe ukowe Anastas da tre.

Bu şuroyo du doro da 6, inaqa d’Dara dkıtwa amirutho iqritho d’Anhıl, Hah, Bsorino, u Hazax qastra yacni Nahiya’wın.

Kito bu taymanmadinhayda u turo d’Izlo, bu madınhayda aturone d’Qardu aw Cudi, bu garbiyayda aturone d’Kfarboran, ubu macarbayda iqalco d’Mırde. İqritho d’Anhıl cal dkıtyo cal duktho celayto khızyo ğalabe qıryawotho d’Turabdin. Bi qritho kito ğalabe dawme da tene, da luze, da rmune u ğer ilone. U hamro dıkmisım bi qritho idicoyo.

Anhel calu darbo d’Midyad udı Nsibın kfayşo. 12 km me Mıdyat u 30 km m’Zalin (Qamishlo) rahıqtoyo. Man bnele iqritho d’Anhıl latyo idico. Elo lgoran da hfaryotho uda mabuce mşahlefe kmitawmır dkıtla makthabzabno dıkdocer hol meqım mi mşihoyutho.

Aqıryawotho dhedora; Kafro tahtayto, Bar Munıs, Kafarşomac dkımmila Karşaf, iqitho d’Sat, Daline uqıryawotho hrene di Mhalmayto.

Aşabte aneqrotho di qritho: Haydokiye, (Be Xıtte, be Mamiye), Kaşakiye be Qaşo (be Şehiko), Safrokiye, (Be Hanne,) Xazmokiye (Handuşkiye), Camnokiye u  Be Hadodo.

Kmi sharer, yacni kito ithbat d’Anhıl dkıtla makthabzabno dmeqım me mşiho ba 612. Bu zabno du nfolo d’Ninwe ucamo dmahzamle cayışi, hayen ba turone d’İzlo. W’Anhıl’ste bi harayto du turo d’İzloyo.

Bgawe da kthowe di cito kşofıc ışme di qrithathe ğalabe naqlat. Mu zabno mescoyo kito kthawyotho, ukthobune dıkmahkın calu maktabzabno di qritho. Ba kthowe da Osmanliye du dawro da 16. kmıthkoro Anhel beyn da qıryavotho catire da mşihoye. Ba 1526 kıtwola 68 yaqrotho ubi şato dan 1570, hawın 108 yaqrotho.

Ba 1855 acmire Kurdoye Musur Beg u Cızaddin Şer mawqadde Anhel, uqtılle 3 Qaşe. Ha mınne ışme Qaşişo Mırza dıkmidıc Qaşişo Şarre’we. Wu mınyono da bote Suryoye di qritho kmitawmır bi şato da 1870; 81’we.

Kmitawmır bi teşcitho d’Mor Eşacyo Halaboyo, dbi harayto da hayayde dmacmadle 630 farsufe b’Anhıl bha yawmo. Widicoyo d’Mor Eşacyo Halaboyo dkıtyo ha ma telmide d’Mor Awgin quptoyo dathi me Mısır cam mbaşrone sagiye. Bfalgıd du doro rbicoyo, fayış bu turo d’İzlo, wu qabrayde bi qritho d’Anhıl’yo.

Bi qrithathe kito 10 citotho, dhın mınayye dkıtne adyawma hariwe: Mor Qıryaqus dkıtyo uşırşayde me Konya, Mor İşacyo Holoboyo, Mor Osyo, Mor Finhes, Mor Giwargis, Mor Eliyo, Yıldathaloho, Mart Şmuni, Mor Şemun Zayte, u Mor Fetrus u Fawlus dımqafyo bi şato da 1966.  U falqo mu slibo da haye  dkıtyo mu qayso di sqifutho dı mşiho b’Anhıl’yo.

Fatıryarxo, mafıryone u hsayo dnafiqi me Anhıl

M’Anhıl nafıq 1 fatıryarxo, 3 mafıryone u  4 hsayo.

* Fatıryarxo d’Antiyoxiya Mor İğnasyos Şamcun Nuhloyo 1639-1660. Bu şuroyo hawi mafıryono lu madınho. Bi şato da 1653 mido mene ifatıryarxutho bi zoriye, mu Fateryarxo Yeşuc u abro d’Qamşe Omidoyo bu şırşayde dkıtyo m’Benecmen. Bi mcadronutho di şıltonutho Cosmanoyto sımme surgun l’Qıfrıs. Fayış zabno karyo b’Holob, winaqla dacır,  mawfaqle Fatıryarxo Yeşuc, unaqla hreto yatu calu kursiyo di Fatıryarxutho.

* Mafiryono du Madınho Mar İğnatyos İşacyo Nuhloyo 1616-1635 b’Mawsal mşane wu abro di hotho d’Ftıryarxo Şemun Nuhloyoyo. Kathowo mhiro, uxotuto tobo, ukıtwole leşono suryoyo ğalabe qawyo.

* Mafıryono Turabdinoyo Mar Baselyos Barsoum Nuhloyo 1815-1830

* Mafıryono Mor Baselyos Abdlahat be Kando Nuhloyo 1821-1844. Bu zabnayde hawiwo cısyono, ma kurdoye ba 1840. Huweyo dmıştacele udawro dımhayıd ifatıryarxutho d’Turabdin, udi dayro di Zacfaran. Mahıtwo şart hayna fatıryarxo dımşane gmişanyo ifatıryarxutho acme. A kurdoye qtılle bi şato da 1844, bayn di qritho d’Kafro itahtaydo u Arkah. Hollocdo iduktho dıqtil kmitawmarla “imaqtale du abın”.

* Atanasyos Danho Rume Nıhloyo sim hasyo li Gozarto 1882, bıthır nqil l’Siwerek, ubi şato da 1887 nqil li dayro d’Mor Abhay dkıtyo qaruto li dmitho d’Gargar. Ba 1915 Akurdoye khıcmi cali mditho d’Siwerek mahrawwe ğalabe dkothe da Suryoye, umsıkke uhasyo blalyo, kımcadbile ğalabe, upçıqqe qarce bi kefo. Wacmeste qtil akohne Yahkub u  Yusuf. Bu lelyayda a kurdoye kmahrıwi 60 bote da Suryoye.

* Hasyo Qurilos Malke Be Saffare Nuhloyo efesqufo d’Anhıl, hawi hasyo d’Midyat ma 1834-1864.

* Hasyo Mor Filiksinos Zeytun u abro d’Danho unuhloyo u Xazme. Yalıf u leşono wi edabiye suryoyto qumidothıd d’hasyo Malke, u Fateryarxo Abdunnur u Arboyo. Uleşonayde u Suryoyo mati l’darğo celoyo uhawile idactho ba qonune di cito. Sim hasyo bu yarho dı Hzirın 1848 wınqil li hasyutho d’Midyat u hedora ba 1851. Maxlasle idayro d’Mor Yahqub d’Salıh midıd da Kurdoye, umhathathle u hayklo di dayro d’Salıh. Kthule mimro. Mşane b’Mırde 4 Nison 1855. Huweyo dmacmarle igantho dıkmitawmarla fırdayso, udkıtyo bi dayro du Zacfaran

* Hasyo Mor Qurilos Gabriel Beth Saffare u ahuno dhasyo Malke’yo. 1825 hawi hasyo. Mşane b’Mor Qıryaqus.

Akothube wa xatote

Kathubo mbahnono Muşe Nuhloyo. Mawlıd b’Anhıl ucayış bi harayto du doro da 7 ubu şuroyo da 8. İteşcithayde kthutoyo bi teşcitho d’Mor Şemun Zayte. Morıd madco celoyowe, u nafıqwo ışme bi mıntıqa kula.

Hasyo Malke u Hasyo Zaytun kothube mşamhewın, uhollocdo kıtlın fanqiyotho bı kthawto ğalabe şafırto.

Kito bi cito d’Anhıl husoye du sathwo kthiwi bu şuroyo du doro da 15, kito 2 fanqiyotho dıkthiwi bu Strangeloyo mu doro da 11 uda 12, ukitoste fanqitho bu qudoşcito du tukso gawonoyo bu Strangeloyo dkıtyo ma 1210.

Arişone d’Anhıl u Danho Bısso mi eqartho dbe Kahya, u Aziz dbe Malke mi eqartho da Kaşakiye’wın. Danho Bısso huwe u 3 farsufe hrene, kmıqtoli ma maşılmone d’Daline. Meqım mu Sayfo kıtwo 170 bote Suryoye b’Anhıl.

Bi şato da 1915 malımle uqaymaqan d’Midyat acaşıryotho kurdoye, wa haylawotho Cosmanoye, ufliğile lı tre falqe. Ha manne gıdımşadarwolın l’Anhıl wu hreno l’İwardo. Elo Aziz Ağa urişo di baladiye d’Midyat du zabnawo mırle lu qaymaqan, layban dımharbina atarte qıryawothani bcayni zabno. Ino khozeno markıwina uhaylaydan kule cal İwardo. İnaqla dqımrina b’İwardo ızano l’Anhıl. Wu qaymaqan sımle xudu mede dmırle urişo di belediye. Elo umede dkıtyo idico, Azizke rohamwo iqritho d’Anhıl. Cal yawmo ma yawmotho; mahzamle Azizke mqumi şıltonutho waze l’Anhıl uhawi dayfo su rişono d’Anhıl u Bısso, wu abrayde dışme Nuri, mawlıd bi mıdarra dbe Bısso. Anuhloye inaqa dşamici calu Sayfo bdewolın ba tuyobe demsatri ruhayye, wi qrithathe mu qatlo.

Ucamo Suryoyo me ğalabe qıryawotho hrene d’Turabdin udi Pşeriye mahzamme uyatiwi b’Anhıl hul dhawi şlomo. Wa Nuhloye bu qrobo du Sayfo mcawanne Ciwardo bi malho ubu barut.

Akohne d’Anhıl bu zabno du Sayfo: Qaşo Dawut zazoyo, Qaşo Afrem Nuhloyo, Qaşo Abdallah Butoyo, Qaşo Hanna Amnoqi Nuhloyo.

Anacime Suryoye dfayişiwo dlo more bıthır mıd nafilo Midyat, mamtın l’Anhıl hol dkali u Sayfo madcırınne la morathe. Lo qtil noşo bu Sayfo, elo ma kewe umu kafno mayıth ğalabe Nuhloye.

Bıthır mu sayfo b’2 ışne, hawi qale bayn da kurdoye, uda Suryoye, cal da kurdoye dmawballe ibaqro da nuhloye. Bi qalathe 16 suroye kmıqtoli. Umu zabno du Sayfo hul adyawma qtil 59 Suryoyo b’Anhıl mu taraf da kurdoye.

Mi şato da 1920 kıtwo madraşto du leşono Suryoyo bi Qritho. Wi madraşto di şıltonutho ftiho ba 1944.

Bıthır mu sayfo ğalabe eqaryotho mahzamwolın l’Suriya u l’Lebnon. Ba  1960 yat kıtwo 250 bote Suryoye, u 30 bote kurdoye b’Anhıl. Mşarela igolutho bu şuroyo da 60 yat, xıd falohe, uba 1975 mşarele unqolo l’Urifi.

Ba 1960 mowfaqla Turan Şehir Gazetesi b’Midyat i eqartho d’Gewriye Gunduz. İsinema d’Midyat’ste dıthewa. Ba 1970 İsrayel Makko wu barhımayde Habib İşler mşarelıb bi mgaltho dışma Uqolo d’Nsibin.

Qaşo Lahdo Be Qaşo maqımle anuhloye cali rağlo, umaklele idılmiya dsaymiwo adaliniye cala nuhloye. Umu yawmawo ladyawma ucamo d’Anhıl kalın cal rağlaye, uhaw maqballe dılmiye da çiranathe amaşılmone.

A nuhloye adyawma kibın hedor 2000 bote bu zoyudo ban athrawotho d’Urifi khoyen. Ban 1992 kıtwo heş hedor 40 eqaryotho mşihoye bi qritho. Adyawma naqıs umenyonanano l’7 eqaryotho dkıtne bu zoyudo sobe. Bu qayto kowe socurutho. Kito 80 bote dmacmıri udımhathıthi.